Khách quan mà nói, từ khi con người biết dùng ngôn ngữ để giao tiếp, phải công nhận đây là điểm tiến bộ trong quá trình tiến hóa của loài người; nhưng vấn đề nằm ở chỗ nhân loại vốn chẳng đồng ngôn ngữ, hay nói cách khác nhân loại đang có quá nhiều ngôn ngữ khác nhau, đây là một sự thật hiển nhiên. Vậy nên, chúng ta phải chấp nhận một sự thật rằng, ngôn ngữ ra đời là để giúp chúng ta giao tiếp và thêm hiểu nhau hơn nhưng nó cũng là một chướng ngại cho con người ở từng quốc gia, châu lục khác nhau. Mặc dù, chúng ta đã bắt đầu giao lưu ngôn ngữ với nhau, song nếu chỉ học trên tinh thần ngôn tự thì chúng ta chẳng thể nào hiểu nhau trọn vẹn, đơn giản ngôn từ chỉ để truyền tải căn bản cái ý niệm của chúng ta mà thôi, chứ nó không phải là tự thân của ý niệm. Đó là lí do vì sao, chúng ta nghĩ như thế này mà ngôn từ nói ra thì không trọn ý là vậy. Vậy thay đổi cách nhìn ở đây mà chúng tôi muốn nói đến là chúng ta hãy nhìn nhận ngôn từ là một phương tiện cứu cánh để giao tiếp chứ không phải là thực thể của giao tiếp. Hiểu được vậy rồi chúng ta sẽ không nhìn nhận sự vật, hiện tượng thông qua khái niệm của ngôn từ nữa, chúng tôi không nói là không được mà ý của chúng tôi là không nên, vì sao? Vì khái niệm chỉ là cái thấy qua lăng kính ngôn từ để chỉ vào sự vật, hiện tượng chứ không phải là sự vật hiện tượng. Đạo Phật không chủ trương cho một cái nhìn như vậy. Đạo phật chủ trương một cái nhìn chân thực và chánh trí mà trong Thánh Đạo Tám Ngành, Đức Phật dạy nên có cái nhìn chánh kiến. Vậy, chánh kiến là cái nhìn vào bản chất của sự vật mà không qua một lăng kính nào, không dựa vào cái tưởng tri của tâm thức và cũng không dựa vào khái luận của ngôn từ mà áp đặt; ở đây, sự vật, hiện tượng như thế nào, ta nhìn nhận như thế ấy, thuận theo pháp thế gian mà ta có cái nhìn tục đế, nghĩa là nương theo cái lý của thế gian mà không chấp vào cái lý của thế gian; như vậy, là ta đang có cái nhìn chánh kiến.

Theo tinh thần Phật giáo, có được chánh kiến là ta có thể thấy biết sự vật, hiện tượng một cách thấu suốt và dung thông, người thế gian chúng ta đang yếu kém về cái nhìn này, chúng ta đa phần đang có cái nhìn thiển cận, bất đồng và luôn dao động. Giả sử như, chúng ta thấy một đứa bé ăn cắp một ổ bánh mì, ta liền lên án đứa bé thiếu giáo dục, ta nên bắt nó lại và trừng phạt nó vậy là ta bị đóng đinh với ý niệm đó, lát sau, chúng ta thấy đứa bé đó sau khi ăn cắp bánh mì liền đưa cho đứa em gái đang mệt lã, đói khát bên đường, ta liền khởi tâm cảm thông, ta nghĩ rằng, hành động sai trái này của đứa bé chẳng thể bằng tình thương mà đứa bé dành cho cô em gái, ta không muốn bắt đứa bé, ngược lại ta còn có ý niệm mua cho một vài cái bánh mì nữa.Ở đây, nếu chúng ta dừng lại ở ý niệm đầu, chúng ta đang rơi vài cái nhìn biên kiến hay cái nhìn một bên, cái nhìn hạn hẹp trong Đạo Phật, Đức Phật không chủ trương cái nhìn này. Ngược lại với cái nhìn này là cái nhìn khách quan và phổ quát, vì có cái nhìn khách quan và phổ quát mà chúng ta có thể đến với chánh kiến chân thực. Và nếu có cái nhìn này thì chúng ta sẽ có thể hiểu mình và hiểu người. Cái tai hại cho thế gian là mỗi người tự biết mình mà không biết lẫn nhau, chúng ta có con mắt tốt nhìn rõ mọi vật nhưng chúng ta không nhìn thấy được sự khó khăn của những người khiếm thị hoặc mù lòa, vậy thì ta có con mắt tốt cũng vô dụng. Chúng ta vì tình thương hiến tặng cho những cái này cái khác mà không thấy biết rằng, ta đang cho những thứ không phù hợp với đối tượng được nhận, vậy tình thương này chỉ đem đến sự miễn cưỡng mà thôi.

Chúng ta học Đạo Phật là học thay đổi cách nhìn, nhìn nhận đúng thì đi đúng đường đến đúng hướng, còn nếu nhìn nhận sai thì như thuyền buôn ra biển mà thiếu la bàn vậy, rốt cục thì bao nhiêu của cải trên thuyền đều chìm xuống biển thôi. Và nếu có cái nhìn đúng chúng ta cũng như người sáng mắt vào cõi sáng, ngược lại, chúng ta sẽ như người mù đi vào cõi tối, tối càng thêm tối.

Nếu người thế gian có được cái nhìn chánh kiến này thì sự hiểu biết và lòng thương yêu sẽ ngày một lớn lên, tuệ giác sẽ ngày thêm tăng trưởng. Với cái nhìn này, chúng ta sẽ có được sự cảm thông lẫn nhau, và chúng ta sẽ không còn có ý niệm phân biệt, chấp thủ về các vấn đề tư tưởng, tôn giáo, sắc tộc và dân tộc; chúng ta cũng không còn chấp thủ vào ngôn từ hay danh tự nữa. Và nếu có cái nhìn về chánh kiến chúng ta sẽ không còn tranh chấp hay xung đột, như trăm sông đổ về biển cả, chánh kiến chính là đại dương bao la vậy.

Vậy thì, thay đổi cách nhìn ngay bây giờ, trở về với chánh kiến, chúng ta sẽ có cái nhìn viên dung và vô ngại.

Nhân Trần