Mở đầu, Thầy giới thiệu, chúng ta thường quen với thuật ngữ Đại lễ Phật đản – chỉ ngày Đức Phật ra đời, tuy nhiên, trong thế giới hội nhập, đặc biệt là Phật giáo toàn cầu những năm gần đây chúng ta bắt gặp từ “VESAK”.

   Theo lịch cổ Ấn Độ, tháng hai trùng với tháng năm của Dương lịch, hay là tháng tư của Việt Nam, đó là tháng Visakha – tháng mà lịch sử Phật giáo Nam truyền ghi nhận rằng Đức Phật ra đời, thành Đạo và nhập Niết bàn. Ba sự kiện đó chung một ngày nên còn gọi là lễ Tam hợp. Đản sinh: thái tử Siddhārtha xuất hiện trên đời; Thành Đạo: thái tử Siddhārtha lớn lên, tìm đường đi tu trở thành sa môn Gautama. Năm 29 tuổi, rời gia đình cùng với cung vua và những người thân để đi tu, đến 35 tuổi thì chứng đạo, 45 năm truyền bá giáo pháp, 80 tuổi Đức Thế Tôn nhập Niết bàn. Về mặt lịch sử chúng ta ghi nhận như vậy, nhưng nếu xét về mặt ý nghĩa và giá trị thì đó là Tam hợp, tức là ba lần đều xuất hiện. Trong kinh điển nói rằng trong nhiều đời nhiều kiếp, thái tử Siddhārtha đã đi tu và kiếp làm con của vua Tịnh Phạn và hoàng hậu Maya là kiếp sau cùng để trở thành đấng Giác Ngộ.

   Đản sinh là sự xuất hiện của một bậc Thánh, một vị Bồ tát thành Đạo, là sự xuất hiện của một đấng Giác Ngộ. Nhập Niết bàn là sự xuất hiện của một tôn giáo mang tên đạo Phật, hay nói dễ hiểu hơn là “đạo Tỉnh Thức”. Lý giải về sự kiện này, năm 2025 tương đương với Phật lịch 2569, tính từ năm Đức Phật nhập Niết bàn. Tuy nhiên, nếu tính từ thời điểm Đức Phật ra đời, ta phải cộng thêm 80 năm nữa. Vậy nên, Đản sinh là sự xuất hiện một con người, thành Đạo là sự xuất hiện của một đấng Giác ngộ và nhập Niết bàn là bắt đầu sự tiếp nối, ra đời một tôn giáo để hôm nay chúng ta có Đạo, có lý tưởng để đi trên con đường giải thoát mà Đức Thế Tôn, các bậc thầy Tổ đã đi và chúng ta đang đi.

   Đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc được Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc công nhận vào ngày 15/12/1999 với 34 nước đề xuất và thừa nhận. Kể từ đó đã trở thành một lễ hội văn hóa tôn giáo toàn cầu. Việt Nam với 4 lần đăng cai: lần thứ nhất năm 2008 tại Trung tâm Hội nghị quốc gia Mỹ Đình – Hà Nội, lần thứ hai tại chùa Bái Đính – Ninh Bình (2014), lần thứ ba tại chùa Tam Chúc – Hà Nam (2019) và năm 2025 là lần thứ tư Giáo hội Phật giáo Việt Nam đăng cai tổ chức. Đại lễ sẽ diễn ra trong ba ngày 6, 7, 8 tháng 5 tại Học viện Phật giáo Việt Nam tại Thành phố Hồ Chí Minh. Đại lễ Vesak vừa là kỷ niệm lễ Tam hợp và dân tộc Việt Nam cũng hân hoan kỷ niệm 50 năm ngày thống nhất Tổ quốc và 80 năm lập quốc – Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.

   Thầy chia sẻ, trong suốt thời gian qua Giáo hội đã dốc lực để tập trung cho sự kiện trọng đại này. Trong Đại lễ Vesak có nhiều lễ hội văn hóa như: lễ thắp nến cầu nguyện hòa bình, trưng bày các cổ vật, triển lãm văn hóa phẩm Phật giáo, tôn trí Xá lợi của Đức Phật được Chính phủ Việt Nam đề nghị và Chính phủ Ấn Độ cho phép cung thỉnh từ Ấn Độ về trong dịp Phật đản sắp tới. Rất khó cho chúng ta để xác định được xá lợi ở những nơi khác, nhưng riêng xá lợi tại Viện Bảo tàng Quốc gia Ấn Độ là xá lợi của Đức Thích Ca Mâu Ni. Các nhà khảo cổ, các nhà khoa học, y học đã giám định, thử ADN, chứng minh rằng xá lợi đó thuộc dòng họ Sakya. Đây chính là xá lợi đích thực của Đức Thích Ca Mâu Ni sau khi Ngài đã Niết bàn và các đệ tử thiêu tại Kushinagar rồi chia đều cho 8 quốc gia tôn thờ mà hiện nay Ấn Độ vẫn còn. Bên cạnh đó, ta sẽ được chiêm bái tháp đồng Trái tim Bồ tát Thích Quảng Đức đã 60 mấy năm nằm ở ngân hàng nhà nước, lần đầu tiên được đưa ra cho bá tánh Phật tử chiêm bái trong dịp này. Một cái trái tim đại hùng, đại lực, đại từ, đại bi vì dân tộc và vì đạo pháp đã có một quả tim bất diệt như thế. Rất nhiều sự kiện được diễn ra trong lễ hội Vesak và về học thuật, sẽ có những hội thảo với 80 quốc gia tham dự và hàng nghìn đại biểu trong và ngoài nước.

   Đại lễ Vesak 2025 được Ủy ban Tổ chức Quốc tế (ICDV) lấy chủ đề: “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người: Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững” (Unity and Inclusivity for Human Dignity: Buddhist Insights for World Peace and Sustainable Development). Thầy nhấn mạnh, mỗi người cần tìm hiểu kỹ chủ đề này để thấy được giá trị của Vesak, của Đản sinh, Thành đạo, Niết bàn và thấy được đây không còn là một lễ hội tôn giáo mà là cơ hội để nhân loại ngồi lại với nhau, bàn về các giá trị văn hóa, đạo đức và hòa bình cho toàn cầu.

   Ở mệnh đề thứ nhất: “Đoàn kết và bao dung vì nhân phẩm con người”, ta hiểu: “đoàn kết” có nghĩa là những con người, nhóm người, tổ chức cùng liên kết, tập hợp lại với nhau để có được một sức mạnh tổng hợp. “Đoàn” là đoàn thể, “kết” là gắn lại với nhau. Giữa con người với con người, khi có sự đoàn kết, gắn bó, đùm bọc và liên minh với nhau sẽ tạo nên một sức mạnh rất lớn. Khi một nhóm người, một cộng đồng người liên kết với nhau, sự liên kết đó là tương thân tương trợ, liên kết về tinh thần, ý chí, về cùng một con đường, một lý tưởng, một việc làm với nhau và qua sự liên kết tạo thành đoàn kết của một tập thể. Thứ nhất, tạo được một sức mạnh tổng hợp; Thứ hai, giúp đoàn thể, cộng đồng, quốc gia, thế giới có được một hướng đi, một ý chí; Thứ ba, chỉ có đoàn kết mới tháo gỡ được những khó khăn, giúp ta đạt được những thành quả đã đề ra và chính sự đoàn kết đó có một liên minh tập thể giúp cho con người kể cả về sức mạnh, vật chất lẫn tinh thần.

   Thầy dẫn chứng, trên phương diện làm ăn, muốn phát triển phải đoàn kết và về đời sống tinh thần cũng phải đoàn kết. Hai chữ “đoàn kết” là một chất liệu nuôi dưỡng gia đình, bạn bè, cộng đồng, xóm làng, quê hương, Tổ quốc và nói rộng hơn là tất cả các quốc gia trên thế giới. Một cộng đồng, một tổ chức, quốc gia dù to lớn nhưng không có đoàn kết thì chắc chắn sẽ không có nội lực, không có sự phát triển và không có được hướng đi. Bởi lẽ, mọi nền tảng của hạnh phúc, bình an, thành công hay đạt được một yếu tố phải được thiết lập trên tinh thần đoàn kết. Hai chữ đoàn kết đã được phát triển, hun đúc và nuôi dưỡng trong lòng dân tộc Việt Nam suốt hàng nghìn năm qua.

   Nhìn lại dòng lịch sử, chúng ta thấy mình có nhiều nỗi buồn bởi chiến tranh, nhưng nhờ tinh thần đoàn kết mà chúng ta đã vượt qua tất cả và có được cuộc sống an bình, hạnh phúc như ngày hôm nay. Vua Trần Thánh Tông đã triệu tập hội nghị Diên Hồng và tập hợp những bô lão trước thời vận quân Nguyên Mông đã tràn qua Việt Nam mà lúc bây giờ là nước Đại Việt. Khi ấy, ngài hỏi các bô lão rằng: “Chúng ta nên hòa hay nên chiến?”, và tất cả đồng loạt rằng: “Phải quyết chiến”. Qua sự việc trên, chúng ta thấy được: Vua đã trưng cầu dân ý, lấy ý của dân, việc làm của vua là phải thuận với lòng dân. Thứ hai, ý kiến của trăm người đều một, đều quyết tâm bảo vệ giang sơn Tổ quốc, đó chính là sức mạnh đoàn kết mà vua Trần Thánh Tông quyết định để ngăn giặc xâm lăng bờ cõi Việt Nam, và nhờ vậy mà ta chiến thắng oanh liệt khi quân Nguyên Mông đã tràn qua Đại Việt lúc bây giờ. Nếu không có tinh thần đoàn kết thì khó mà thực hiện.

   Hay Trần Quang Khải cũng từng dẹp những chuyện vụn vặt của cá nhân, vì nghĩa lớn mà mở lòng nói chuyện lại với Trần Hưng Đạo. Đây là tinh thần đại nghĩa, nếu không đoàn kết thì giang sơn của Đại Việt lúc bấy giờ rất nguy cấp. Câu chuyện ứng xử giữa Trần Hưng Đạo với Trần Quang Khải cho chúng ta thấy rằng dân tộc Việt Nam – những con người nghĩa khí Việt Nam luôn bỏ qua những chuyện vụn vặt và vì nghĩa lớn tình chung. Đây là một bài học cho tất cả chúng ta.

   Trong một gia đình, xóm làng, cộng đồng, tổ chức, tất cả đều phải bắt đầu bằng đoàn kết. Những tổ chức kinh tế hay những tập đoàn lớn nếu không có đoàn kết thì khó mà phát triển. Cũng vậy, một gia đình mà hằn học, không đoàn kết thì không có bình an, hạnh phúc. Thế nên, điều thứ nhất mà Giáo hội đặt ra trong đại lễ Vesak lần này đó là nêu cao tinh thần đoàn kết giữa con người với con người, cộng đồng với cộng đồng và giữa  quốc gia với quốc gia để làm nên đại sự thiết lập hòa bình cho thế giới.

   Kế đến là “bao dung”. Bao dung là ôm lấy, dung chứa, chấp nhận và hoan hỷ cho nhau, thừa nhận sự có mặt của người kia ở nhiều lĩnh vực; không lấy tư kiến của mình để định đoạt người kia mà chấp nhận sự sai biệt. Bao dung cần phải có một tâm rộng rãi hơn, tôn trọng sự khác biệt của nhau, tôn trọng về sắc tộc, văn hóa, tư tưởng, tôn giáo, quan điểm. Chúng ta chấp nhận sự khác biệt trên mọi lĩnh vực, muốn sống chung an lạc thì không phân biệt sắc tộc, cho dù là văn hóa, tôn giáo có sự khác biệt nhưng mình có thể chấp nhận nhau, tôn trọng sự khác biệt của nhau, đó gọi là bao dung.

   Đoàn kết không thôi là chưa đủ mà cần có sự bao dung thì mới chấp nhận được sự khác biệt của nhau. Thầy nói thêm, đoàn kết vẫn chưa đi đến điểm tuyệt đối mà có một từ sâu sắc hơn, đó là “hoà hợp”. Từ “hòa hợp” Đức Phật dạy rất hay và chỉ có trong đạo Phật. Hòa là sự có mặt ở trong, hòa hợp là lẫn vào với nhau, còn đoàn kết chỉ là những mắt xích giúp kết nối, liên minh lại. Ví dụ đơn giản, nhiều loại trái cây khi nằm trên đĩa là đoàn kết nhưng sau khi xay thành sinh tố, chúng lẫn vào nhau thì đó là hòa hợp. Đoàn kết hòa hợp và bao dung vì nhân phẩm con người, quyền được sống, được nói, được bày tỏ quan điểm, được thể hiện, được hạnh phúc, quyền được mưu sinh… tất cả mọi quyền đó được pháp luật bảo hộ. Người có nhân phẩm đó là người có trái tim trong sáng, có chuẩn mực đạo đức và ứng xử văn hóa đẹp. Mỗi con người không phân biệt da trắng, da đen hay da vàng, tóc đen hay tóc xanh, hội đủ các quyền hình thành nên tính cách, nhân phẩm của con người đó.

   Thời Đức Thế Tôn tại Ấn Độ, xã hội phân chia giai cấp khắc nghiệt. Khi có mặt trên đời, Đức Thế Tôn đã không thừa nhận về sự phân biệt giai cấp vì với ngài mỗi người đều có giá trị. Vậy nên, chúng ta có thể thấy trong đoàn thể của Giáo hội thời Đức Thế Tôn có đủ thành phần, từ Cấp cô độc, bác sĩ, người làm nghề hốt phân,... tất cả đều sống trong đoàn thể của Đức Thế Tôn và đây là một đoàn thể không phân biệt giai cấp. Khi Đức Phật ra đời thì Ngài đưa vị trí con người lên một tầm rất cao, quan điểm của Đức Phật luôn luôn là hãy nâng tầm con người đứng ở một vị trí cao thượng trong cuộc sống.

   Ban Tổ chức Vesak 2025 muốn nhấn mạnh thông điệp nâng cao nhân phẩm của con người. Tình hình thế giới hiện nay đầy biến động, chiến tranh diễn ra ở nhiều nơi, nhân mạng con người bị đe dọa với các lý do vì ý thức hệ, vì tranh giành chủ quyền, vì những lợi ích hẹp hòi… để rồi gây nên bao nhiêu khổ đau và tội ác. Vậy nên, cuộc sống này phải hòa bình và bao dung, vị trí cao tột để kiến lập một thế giới bình an.

   Trong chủ đề của Vesak còn mệnh đề “Tuệ giác Phật giáo vì Hòa bình thế giới và Phát triển bền vững”. Đầu tiên, Thầy lý giải: Tuệ giác không phải là kiến thức hay trí tuệ do hiểu biết, cũng không phải là sự thông minh mà tuệ giác là do tu tập giác ngộ mà có. Chỉ có thực tập đúng lời dạy của Đức Thế Tôn mới có được tuệ giác này và với tinh thần từ bi hỷ xả của nhà Phật thì mới đủ khả năng kiến lập hòa bình cho nhân loại. Với Đức Thế Tôn, trong đêm thành đạo ngài đã thấy rõ được quá khứ của mình với đầy đủ vô lượng, vô số kiếp, được gọi túc mạng minh; bên cạnh đó là thiên nhãn minh, Đức Thế Tôn thấy rõ cảnh giới của chúng sinh và lậu tận minh – ánh sáng dứt bỏ phiền não, nghiệp chướng, khổ đau. Trước thời Đức Thế Tôn có thể chứng được túc mạng, thiên nhãn nhưng chưa có ai chứng được lậu tận. Lậu tận là rốt ráo phiền não, thấy được sự lẽ tử sinh, cho nên đó là tuệ giác của Đức Thế Tôn.

   Qua đây, Thầy nhắn nhủ đại chúng có ba dấu ấn thiết thực cần thực tập, cũng được gọi là tuệ giác. Thứ nhất là vô thường, cần thấy rõ được mọi sự, mọi vật trên thế giới đều diệt - sinh,  sinh - diệt. Thân, tâm của chúng ta đang vô thường, mọi sự vật hiện tượng đều đang vô thường, chuyển dịch liên tục trong từng sát na. Dấu ấn thứ hai đó là: Duyên sinh. Không có một cái ngã, cái tôi nào cả, thế giới này là thế giới của duyên sinh, những yếu tố xung quanh tác động tích cực để nó tồn tại chứ nó không thật sự có. Cái buồn, vui, sướng, khổ… không thật sự có nhưng mình cứ ôm lấy nó và thấy có cho mình khổ. Và dấu ấn thứ ba là vốn dĩ bất toại nguyện. Thấy rõ được những điều đó là có được tuệ giác của Phật giáo và hơn thế, chính tuệ giác này sẽ đem lại hòa bình và một khát vọng, lý tưởng mà tất cả chúng ta đều cùng nhau theo đuổi là khát vọng hòa bình.

   Thứ hai, hòa bình không phải là một sự thiết lập bằng ý chí, nỗ lực hay cố gắng và cũng không phải dùng bom đạn, bạo lực để thiết lập hòa bình, mà hòa bình bắt đầu từ nội tâm. Thế nên, mỗi chúng ta phải bằng tuệ giác của Phật giáo mà kiến lập hòa bình. Bắt đầu từ những việc nhỏ nhất, mỗi chúng ta sẽ có một tâm hòa và một tâm bình, từ đó kiến tạo một gia đình tâm hòa, tâm bình và mỗi gia đình là tế bào để xây dựng xã hội, mỗi xã hội xây dựng quốc gia và mỗi quốc gia xây dựng nên thế giới. Nhờ tuệ giác của Đức Phật, ta thấy các pháp đều vô thường, duyên sinh, bất toại nguyện nên hiểu rõ được bản chất đó và dễ chấp nhận nhau, đoàn kết, bao dung và dễ kiến lập hòa bình hơn.

   Thứ ba, phát triển bền vững – được định nghĩa là sự phát triển xã hội ngày hôm nay mà không gây tổn thương, ảnh hưởng tiêu cực và không làm đổ vỡ các thế hệ mai sau. Kinh tế, xã hội và môi trường được xem là yếu tố nền tảng, giống như chiếc kiềng ba chân để kiến lập một quốc gia phát triển bền vững. “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, giàu phải được hiểu trên hai lĩnh vực: thân giàu và tâm giàu, vật chất giàu và tinh thần giàu. Có những kinh tế làm sụp đổ tương lai, đó là những kinh tế chỉ chú trọng lợi nhuận trước mắt mà không đặt trên nền tảng của văn hóa, đạo đức. Bên cạnh kinh tế bền vững thì xã hội cũng phải bền vững, chú trọng đến y tế, giáo dục, giao thông và tiếp đến là môi trường. Chúng ta phát triển nhưng đừng tàn hại đến môi trường. Môi trường là lẽ sống, huyết mạch của sức khỏe và là nền tảng của tương lai; bảo vệ môi trường được hiểu là bảo vệ từng cành cây, ngọn cỏ, từng bầu không khí. Thầy nhắn gửi, mỗi chúng ta là một sứ giả của môi trường, phải biết làm sạch từ tâm hồn, sạch ra thân thể, nhà cửa, xóm làng, phố phường và thậm chí là chúng ta cần biết dừng lại với những rác thải nhựa. Xã hội ngày nay đều như thế nhưng quan trọng là ý thức, phương cách sử dụng phù hợp để bảo vệ chính mình. Thực hiện được như vậy, chúng ta đích thị là những công dân toàn cầu; văn hoá, đạo đức, truyền thống chúng ta gìn giữ, song song đó, cần học thêm những điều tiến bộ tích cực của thời đại.

   Cuối lời, Thầy nhấn mạnh: Uỷ ban tổ chức đại lễ Vesak Liên Hợp Quốc 2025 do Việt Nam đăng cai với chủ đề được đặt ra là kết tinh trí tuệ của toàn Giáo hội, Ủy ban Tổ chức Quốc tế, các bậc Tăng vương, Tăng thống, Pháp chủ, Giáo chủ trong tất cả Giáo hội Phật giáo trên thế giới. Vậy nên, mỗi chúng ta cần ý thức và trách nhiệm để thực hiện, thực tập sống đoàn kết và bao dung để nhân phẩm con người được nâng cao, sự công bằng và bình đẳng được thiết lập trong cuộc đời, tu tập có được tuệ giác của Đức Phật. Nếu tất cả chúng ta đều cùng thực tập là đã góp phần kiến tạo một thế giới hoà bình và sự phát triển bền vững, tốt đẹp cho mình, cho đất nước và toàn thế giới.

   Vào lúc 11 giờ, thời pháp kết thúc viên mãn. Qua lời sách tấn quý báu từ Thầy, mỗi thiền sinh có mặt ý thức được vai trò quan trọng của Phật giáo trong việc duy trì hoà bình thế giới và đoàn kết nhân loại, hiểu được tầm vóc và ý nghĩa tâm linh lớn lao của Đại lễ Vesak mà nguyện thực tập thật tốt, đồng lòng hướng tới và chung tay vì một mùa Vesak Liên Hợp Quốc 2025 thành công tốt đẹp.

Khánh Ngân

Một số hình ảnh ghi nhận khác: