Khoảng ba thập niên cuối đời, thiền sư Nhất Hạnh chú trọng đến ba lĩnh vực là: Kiến tạo cơ sở tu tập, thành lập tăng đoàn và thuyết pháp giảng kinh. Ngay cả vấn đề viết sách đối với Thầy là việc trọng nhưng những tác phẩm sau này hầu hết là những bài Thầy giảng được biên tập lại chứ Thầy không còn trực tiếp viết như xưa.

Làng Mai Pháp quốc, đầu tiên được gọi là Làng Hồng, tọa lạc tại miền Tây Nam nước Pháp được hình thành vào đầu năm 1982. Tại đây một ngôi chùa mang tên chùa Cam Lộ, tên chữ là Mai Hoa Thôn Cam Lộ Tự. Sau đó có chùa Pháp Vân, tên chữ là Thệ Nhật Sơn Pháp Vân Tự. Năm 1996 có thêm chùa Từ Nghiêm được lập, tên chữ là Thiên Ý Thôn Từ Nghiêm Tự. Chùa Pháp Vân dành cho tăng và 2 chùa Từ Nghiêm, Cam Lộ dành cho ni. Làng Mai được phát triển bắt đầu với những khóa tu, được tổ chức theo mùa như khóa tu mùa hè, khóa tu mùa thu… Ban đầu là một nhóm nhỏ người Việt và một số người bản xứ, dần dần khóa tu được mở rộng và các hành giả đến từ các nước Âu - Mỹ về tham dự. Từ đó, tên tuổi Làng Mai cũng dần được hình thành, các cơ sở trực thuộc cũng theo đó phát triển và mở rộng ngoài phạm vi nước Pháp như: Lộc Uyển, Bích Nham, Rừng Phong, Thanh Sơn… Ở Hoa Kỳ; Viện Phật Học Ứng Dụng Châu Âu; ở Đức, Viện Phật học Ứng dụng Châu Á; ở Hồng Kông, tu viện Vườn Ươm ở Thái Lan… Năm 2005, lần đầu tiên tại Việt Nam, tăng thân Làng Mai sinh hoạt tu học như một cơ sở trực thuộc tại tu viện Bát Nhã, Lâm Đồng, nhưng chỉ khoảng 3 năm, từ giữa năm 2005 đến 2008 thì kết thúc. Tại sao lại có chuyện trớ trêu vậy (!?). Tu viện Bát Nhã được thượng tọa Thích Đức Nghi khai sơn từ những thập niên 1990. Đầu năm 2005, thượng tọa đã mời Thiền sư Thích Nhất Hạnh và tăng thân Làng Mai về đây sinh hoạt. Điều đó cũng có nghĩa là thượng tọa có trách nhiệm mời và bảo lãnh các thầy, cô Làng Mai về Bát Nhã lưu trú, kể cả các vị mang quốc tịch nước ngoài. Đến giữa năm 2008, vì lý do gì đó thượng tọa đã không mời và không bảo lãnh các thầy cô Làng Mai. Một khi chủ nhà đã không mời, không bảo lãnh thì những ai lưu trú tại đây được xem là bất hợp pháp. Thế là câu chuyện “sống chung an lạc” hạ màn.

Nhìn về mặt hiện tượng thì đây là sự đổ vỡ giữa Bát Nhã và Làng Mai, nhưng nhìn sâu xa thì đây là vết nứt rất lớn, lớn vượt ngoài Bát Nhã. Có người tiếc nuối cho Làng Mai vì đã không gầy dựng được cơ sở để tăng, ni, Phật tử quê nhà có cơ hội tu học theo pháp môn chánh niệm của thiền sư. Cũng có người trách móc Làng Mai đã không mềm mỏng hơn, không học thuộc nguyên lý sống của ông bà “ở bầu thì tròn ở ống thì dài”. Có người thì muốn tìm hiểu mấu chốt của vấn đề và đặt ra câu hỏi tại sao (?). Đừng nghiêm trọng hóa vấn đề, hãy cứ hiểu đơn giản rằng, khi một yếu tố được sinh khởi, nó sinh khởi với sự góp mặt của ta, thì, khi một yếu tố được kết thúc, nó cũng kết thúc trong sự góp mặt của chính ta.

Những yếu tố thuận ý làm phát khởi, đưa đến sự thành tựu ước nguyện ta gọi là thuận duyên; những yếu tố nghịch ý làm hoại diệt giấc mơ ta gọi là nghịch duyên. Cái nghịch nó nằm ngay trong cái thuận. Sự sinh - diệt của một vấn đề nhìn theo giáo lý duyên khởi thì không có nguyên do đầu tiên, cũng không có cái gọi “tại cái này, tại cái kia”. Khi có yếu tố tích cực khởi lên nó tạo thành hiệu ứng và kéo theo hàng loạt dây chuyền kết tụ, ta gọi là “thành”. Khi có yếu tố tiêu cực khởi lên nó cũng tạo thành hiệu ứng và kéo theo hàng loạt dây chuyền phân tán, ta gọi là “diệt”. Nếu hiểu được giáo lý Hoa Nghiêm là trùng trùng duyên khởi thì một lời nói ở đấu trường La Mã cũng có thể động đến Vạn Lý Trường Thành, một lá thư được viết bên Tháp Eiffel cũng có thể va vào Hoàng Thành Thăng Long. Vậy thì bứt một sợi dây ở vườn trà Bảo Lộc ai bảo không động đến Trường sơn (?).

Thời điểm Bát Nhã lùm xùm, có anh cán bộ về hưu hỏi tôi:

- Tình hình Bát Nhã sao rồi, thầy có biết không?

- Theo tôi biết thì tình hình rất là… tình hình anh ạ!

- (Cười) Mức độ quan tâm trong tăng ni về vấn đề này?

- Quan tâm đặc biệt.

- Là sao?

- Là đặc biệt quan tâm.

- Anh cười phá lên: Thầy cứ nói xà quần - rồi hỏi tiếp: Sau vụ này, mấy trăm thầy cô đi về đâu, liệu có còn tu không?

Như hoa rơi, như trái rụng - tôi nói - hạt của nó theo gió rồi bám vào đất mà tồn tại. Vấn đề là hạt phải tự thích nghi với đất, nước, không khí, thời tiết, môi trường… thì sẽ phát triển. Bảo cái “duyên” mà phải thay đổi mình để cho cái “nhân” thích ứng phát triển là điều không xảy ra.

Bát Nhã hoa rơi không phải là câu chuyện buồn của riêng Làng Mai mà cũng là điều đáng tiếc của Phật giáo Lâm Đồng, của những người ham tu hiếu học muốn có thêm một nét mới trong pháp môn hành trì, góp phần cho Phật giáo quê nhà thêm sinh động. Tiếc một điều là, rất “thương nhau” nhưng thiếu một chút hiểu nhau. Mà cũng không biết không hiểu nhau hay cố tình không thèm hiểu người kia. Suy cho cùng thì tồn - vong tương tức, cái này làm duyên cho cái kia sinh khởi. Sự kết thúc của Bát Nhã há không phải là sự mở đầu cho tu viện Vườn Ươm của Làng Mai ở Pakchong, Thái Lan đó sao!

Trí Chơn

 (Bài 6: Đích Thực Vô Thường Là Lý Chân Thường)